Balkan je historijska i geografska regija jugoistočne Evrope te poluostrvo jugoistočne Evrope. Granice poluostrva su neodređene. Balkansko poluostrvo se nalazi između Jadranskog i Crnog mora, a jedna od granica je prostor južno od linije Bugarski zaljev - ušće Drima. Iako se danas pojam "Balkan" kao jedna od geografskih regija Evrope polahko napušta (regija je Jugoistočna Evropa), i dalje ga neku autori uzimaju kao regiju te postoji više definicija za ograničavanje, ali obično se smatra da Balkan sadrži barem dijelove Grčke,Albanije, Bugarske, Turske i nekih država bivše Jugoslavije, s ukupnom površinom od 550.000 km2 i 53 miliona stanovnika.
Definicije i granice [uredi]
Geografska definicija Balkana zasniva se na planinskim lancima, u koje spadaju Dinaridi, planina Balkan, Rodopi, Šar planina i Pindus. Njome su isključeni cijela Slovenija i Rumunija kao i veči dio Hrvatske, Vojvodine i ostrva Grčke.
Čitava kopnena masa ponekad se naziva Balkansko poluostrvo, jer je na jugu, jugozapadu i jugoistoku okružuje Jadransko, Jonsko,Egejsko, Mramorno i Crno more. Iako nije riječ o pravom poluostrvu, to se ime često koristi za širu regiju.
Sjeverna geografska granica Balkana ide kroz Dunavsku i Panonsku nizinu, ove nizine ne smatraju se dijelom Balkana. Sjeverna granica Balkana ide rijekama Kupom, Savom i Dunavom do Crnog mora, po geografskom položaju - (sjeveroistočna Slovenija), (sjeverna, centralna i istočna Hrvatska), (sjeverna Srbija (Vojvodina)) i veći dio Rumunije (Transilvanija) - nije dio Balkana.
Zapravo, Balkan nije toliko cjelina zbog planinskih lanaca koliko zbog zajedničke i često nasilne historije. Tu historiju prvenstveno obilježavaju vijekovi potčinjenosti ili borbe s Osmanlijskim carstvom, kao i međusobni sukobi u 20. vijeku. Rec Balkan potice od dve reci iz turskog jezika, a to su bal - sto znaci med i kan - sto oznacava rec krv. Upravo ove dve reci i oslikavaju Balkan i njegovu istoriju.
Pojam Balkan obojen je negativnim značenjima: nasilje, vjerska i etnička nesnošljivost, sveopšta nazadnost i podjeljenost. U engleskom jeziku riječ balkanisation (balkanizacija) označava neizlječivu rascjepkanost i netrpeljivost između frakcija unutar neke grupe. Zato se ta riječ na rubnim područjima izbjegava i ponekad smatra pogrdnom. U nekim zemljama bivše Jugoslavije koristi se i pojam balkanska krčma, koji se proslavio zbog Krležine rečenice: "Kad se u balkanskoj krčmi pogase svjetla, onda sijevaju noževi."
Postoji i neutralniji izraz za Balkan, a to je Jugoistočna Evropa. To nije geografski pojam jer ne obuhvata Rumuniju i Ukrajinu. Taj se izraz koristi sve više, npr. inicijativa Evropske Unije iz 1999. godine zove se Pakt o stabilnosti za Jugoistočnu Evropu, a on-line novineBalkan Times preimenovale su se 2003. godine u Southeast European Times.
Zemlje koje se nalaze na Balkanskom poluostrvu cijelim teritorijem ili večinom teritorije:
- Albanija 100%
- Bosna i Hercegovina 100%
- Bugarska 100%
- Kosovo 100%
- Makedonija 100%
- Crna Gora oko 95 % (bez zaliva Boka)
- Grčka oko 85% (bez ostrva)
- Srbija oko 75% (bez Vojvodine)
Zemlje koje se manjim dijelom nalaze na Balkanskom poluostrvu:
- Hrvatska oko 47% (teritorija južno od Save i Kupe bez ostrva)
- Slovenija oko 13% (kranji jug Slovenije)
- Rumunija oko 9% teritorije (pokraina Dobrudža).
- Turska, oko 5% (njezin dio na evropskom kontinentu).
Politički pod Balkan podpadaju sljedeće zemlje: Turska, Grčka, Rumunija, Bugarska, Srbija, Albanija, Makedonija, Kosovo, Crna Gora i Bosna i Hercegovina.
Mnoge regije u državama navedenim kao dio Balkana znatno se razlikuju od ostatka regije, pa zato rubne države ne vole da ih zovu balkanskim zemljama. To prvenstveno vrijedi za Rumuniju, Hrvatsku i Sloveniju, ali i za Grčku.
Druge zemlje koje ne spadaju u Balkan ali su blizu i/ili su igrale važnu ulogu u geopolitici, kulturi i historiju Balkana:
- Kipar
- Mađarska (vidi Austro-Ugarska)
- Austrija (vidi Austro-Ugarska)
- Italija (vidi Dalmacija, Istra)
- Rusija (vidi Historija Srbije)
